Przemysław II (Przemyśl, Przemysł) "Pogrobowiec" Piast (urodzony w Poznaniu, 14 października 1257 roku, zamordowany w Rogoźnie, 8 lutego 1296 roku) herb
Syn Przemysława I Piasta księcia poznańskiego i Elżbiety Piastówny, córki Henryka II "Pobożnego" Piasta księcia wrocławskiego, wielkiego księcia krakowskiego i sandomierskiego.
Po śmierci ojca w 1257 roku został pod opieką stryja, księcia Bolesława "Pobożnego", księciem poznańskim i zwierzchnim księciem Wielkopolski. Przed 1277 roku objął samodzielne rządy w księstwie poznańskim, a po śmierci stryja w 1279 roku, w całej Wielkopolsce. W latach 1290 do 1291 był wielkim księciem krakowskim i sandomierskim oraz zwierzchnim księciem Polski. W 1294 roku, na mocy testamentu został księciem Pomorza Gdańskiego i od tej chwili przyjął tytuł księcia Królestwa Polskiego. Jeszcze tego samego roku (26 czerwca) został koronowany na króla polskiego.
Około połowy 1273 roku poślubił Ludgardę Nikloting (urodzona około 1261 roku, zamordowana w Gnieźnie, około 12 grudnia 1283 roku), córkę Henryka I "Pielgrzyma" Nikloting, księcia meklemburskiego i Anastazji Gryf, córki Barnima I Gryfity księcia Pomorza Zachodniego. Poślubił per procura w Nyköping, 11 października 1285 roku Ryksę Valdemarsdottir Folkung (urodzona między 1265 a 1270 rokiem, zmarła między 1 września 1288 roku a 19 kwietnia 1293 roku), córkę Waldemara I Folkunga, króla Szwedów i Gotów i Zofii Eriksdotter Estridsen Duńskiej, córki Eryka IV "Denara od pługa" Estridsen, króla Danii. Przed 23 kwietnia między 1290 a 1293 roku poślubił Małgorzatę Ballenstedt Askańską (urodzona po 1270 roku, zmarła w Ratzeburgu, między 10 kwietnia a 1 maja 1315 roku), córkę Albrechta III Ballenstedt Askańczyka, margrabiego brandenburskiego i Matyldy Estridsen, córki Krzysztofa I Estridsena, króla Danii.
Władca prywatnie.
Urodził się już po śmierci ojca. Opiekę nad nim objął stryj, książę kaliski Bolesław "Pobożny", jeden z najwybitniejszych książąt tego okresu. Pod jego okiem młody Przemysł przygotowywał się do sprawowania władzy. Młody książę cieszył się wielką sympatią społeczeństwa. Bolesław ożenił szesnastoletniego bratanka z córką księcia Meklemburgii, Ludgardą. Historia tego związku należy do najbardziej ponurych w dziejach dynastii piastowskiej. Po 10 latach małżeństwa, w 1283 roku Ludgarda zmarła w tajemniczych okolicznościach. Mimo okazałego pogrzebu i żałoby księcia, było powszechnie wiadomym, że kazał on udusić żonę. Powodem była bezpłodność księżnej. Wydarzenie to wywołało ogromne wrażenie na poddanych Przemysła. Układali pieśni o nieszczęsnej kobiecie zamordowanej na rozkaz męża. Czyn ten nie wpłynął na polityczną karierę Przemysła jedynie dzięki jego bliskim stosunkom z arcybiskupem Świnką. W 1285 roku książę ożenił się powtórnie. Żoną jego została Ryksa, królewna szwedzka. Z tego małżeństwa Przemysł doczekał się jednej córki, Ryksy Elżbiety. Wydał ją za Wacława II, króla czeskiego, potem polskiego. Po śmierci Ryksy, zawarł kolejne polityczne małżeństwo, tym razem z córką margrabiego brandenburskiego.
Przemysł II nie był człowiekiem wybitnym, autorami jego sukcesów był Bolesław "Pobożny" i, przede wszystkim, arcybiskup Świnka. Był człowiekiem niecierpliwym, okrutnym, o niskim morale. Był bezwzględny wobec najbliższych (stryj, żona). Rzecznikiem sprawy narodowej stał się pod wpływem wybitnych osobowości z jego otoczenia.
Działalność publiczna.
Przemysł II pozostawał pod opieką wybitnego polityka, stryja Bolesława. Od niego uczył się reguł wielkiej polityki. Bolesław przygotował go do objęcia władzy w Wielkopolsce (sam bowiem nie miał syna i chciał przekazać księstwo poznańskie bratankowi). Głównym zadaniem książąt wielkopolskich była obrona przed ekspansją ze strony Brandenburgii. Książę Bolesław zawarł przymierze z księciem gdańskim, Mściwojem (Mszczujem) i w 1272 roku odebrał Brandenburczykom Gdańsk. W pomniejszeniu wpływów Brandenburgii na Pomorzu miało pomóc małżeństwo Przemysła z Ludgardą, wnuczką szczecińskiego księcia Barnima. W 1272 roku Przemysł tytularnie dowodził wyprawą przeciw Brandenburgii. Wojska, faktycznie dowodzone przez wojewodę poznańskiego Przedpełka i kasztelana kaliskiego Janka, odebrały ważny strategicznie, strzegący doliny Noteci - zamek w Drezdenku. Wkrótce jednak książęta szczeciński i gdański porozumieli się z Brandenburgią. W 1274 roku osamotniony Bolesław nie zdołał obronić Poznania i Brandenburczcy spalili miasto.
Przemysł II podjął samodzielne działania. Skupił wokół siebie grupę możnych i korzystając z trudnej sytuacji stryja, wystąpił przeciw niemu, żądając przekazania całej władzy w dzielnicy ojca. Bolesław zdołał jeszcze odebrać Brandenburczykom Santok, "klucz Królestwa Polskiego", i w 1279 rok zmarł. Od tego momentu Przemysł II był władcą całej, nie rozbitej na drobne dzielnice (jak np. Śląsk) Wielkopolski. Stawiało to go na wyjątkowej pozycji wśród innych Piastów.
Samodzielna działalność polityczna Przemysła nie budzi podziwu. Po buncie przeciw stryjowi, zamiast kontynuować jego polityką pomorską, uwikłał się w zatargi książąt śląskich. Stracił w ten sposób siły potrzebne do obrony pozycji na północy. Na początku lat 80-ych trzynastego stulecia zbrodnia żonobójstwa, dokonana przez Przemysła, zbiegła się w czasie z objęciem stanowiska arcybiskupa gnieźnieńskiego przez Jakuba Świnkę. Arcybiskup był politykiem wielkiego formatu. Nawiązawszy ścisłą współpracę z księciem, doprowadził do zmiany charakteru działalności publicznej Przemysła II. Był zwolennikiem odbudowy Królestwa Polskiego i walki z wpływami niemieckimi w Kościele i życiu społeczno-gospodarczym. Przemysł II stał się narzędziem w jego rękach.
Zbrodnia wielkopolskiego księcia została okryta milczeniem i rozpoczęła się ścisła współpraca Przemysła z arcybiskupem. Powróciła sprawa przymierza antybrandenburskiego i tak "kłótliwe i awanturnicze książątko dzielnicowe, splamione szeroko komentowaną zbrodnią, wyrosło na odnowiciela Królestwa". Jakub Świnka pragnął zjednoczenia Królestwa Polskiego. Miało ono odrodzić się tak, jak w cudowny sposób zrosły się członki, niedawno kanonizowanego patrona kraju, Świętego Stanisława. Najpoważniejszym kandydatem do korony był właśnie Przemysł II.
W 1282 roku w Kępie zawarto układ, w którym bezpotomny książę gdański Mściwój II, zobowiązuje się przekazać Pomorze Gdańskie księciu wielkopolskiemu. Układ ten uzupełniło zawarte pięć lat później w Słupsku przymierze antybrandenburskie z księciem zachodniopomorskim Bogusławem IV. Kolejne małżeństwo Przemysła wiąże się również z aktywizacją polityki pomorskiej. Żeniąc się z córką króla szwedzkiego, książę zapewniał sobie poparcie silnego sojusznika. Układ z pozbawionym sukcesora, księciem Henrykiem "Probusem" w 1290 rok zapewnił Przemysłowi dzielnicę krakowską. Wprawdzie wkrótce został wyparty z Wawelu przez Władysława "Łokietka", zdążył jednak wywieźć stamtąd insygnia królewskie (koronę Bolesława "Śmiałego"). Gdy pojawiła się nadzieja na ostateczne przejęcie władzy nad Pomorzem Gdańskim, Przemysł II doszedł do porozumienia z głównym rywalem na Pomorzu, Brandenburgią. Porozumienie to umocnił ślub Przemysła II z Małgorzatą, córką margrabiego Albrechta III. Gdy w 1294 roku umarł Mściwój II, Przemysł przejął władzę w jego dzielnicy. Pozycję księcia Przemysława II umocniła ostatecznie koronacja. Dokonał jej w 1295 roku w Gnieźnie arcybiskup Jakub Świnka.
Po raz pierwszy od 200 lat korona ozdobiła skronie polskiego monarchy. Był nim w prostej linii potomek pierwszego króla Bolesława "Chrobrego", przedstawiciel prastarej polskiej dynastii. Wydarzenie to miało raczej rangę symbolu, bowiem rzeczywista władza królewska obejmowała jedynie Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Pozostałe dzielnice nie uznawały władzy Przemysła. Jego pozycji zagrażała także opozycja możnych rodów, ekspansja Brandenburcxzyków i pretensje króla czeskiego, Wacława, który opanował Małopolskę. Wkrótce po koronacji Przemysła II zaskoczyła śmierć.
W 1296 roku, wynajęci przez Brandenburzcyków bandyci usiłowali porwać króla, który w czasie walki został ranny. Osłabionego upływem krwi Przemysła porzucili zbójcy na drodze. Gdy go odnaleziono, był martwy. Zbrodnia, dokonana w Rogoźnie, spowodowała gwałtowny wzrost nastrojów antyniemieckich w Polsce. Przemysła II uczyniła męczennikiem sprawy zjednoczenia.
Bilans panowania.
Przemysł II w ciągu 20 lat panowania przebył długą drogę od pozycji awanturniczego księcia dzielnicowego do władcy, noszącego tytuł króla polskiego. Panował na zaledwie części dawnego państwa polskiego. Władza jego obejmowała Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie oraz okresowo Kraków. Z jego panowaniem związane się trzy istotne problemy. Pierwszy to walka z ekspansją niemiecką na południu, drugi - próby przywrócenia zwierzchności książąt piastowskich na Pomorzu i trzeci - odrodzenie myśli o zjednoczeniu rozdrobnionej na dzielnice Polski i przywrócenie instytucji króla polskiego. Dokonania te, mimo, że były w znacznym stopniu dziełem arcybiskupa Jakuba Świnki, zadecydowały o znaczącej pozycji Przemysła II wśród władców Polski.
Żródła:
Multimedilana Encyklopedia Władców Polski.
09-09-2023
25-12-2019